Virus HMPV Và Sự Tiến Hóa Của Virus Gây Bệnh Hô Hấp

Virus là một trong những mối đe dọa hàng đầu đối với sức khỏe con người, đặc biệt là các loại virus gây bệnh hô hấp như HMPV (Human Metapneumovirus). Với khả năng tiến hóa nhanh và thích nghi vượt trội, virus không chỉ khiến các nhà khoa học đau đầu mà còn tạo ra những thách thức lớn cho y học hiện đại. Vậy, điều gì đã giúp HMPV và các loại virus tương tự tiến hóa để sinh tồn, lan rộng và vượt qua sự bảo vệ của hệ miễn dịch?

Virus HMPV tiến hóa như thế nào?

Virus HMPV luôn được biết đến với khả năng tiến hóa nhanh chóng. Nhờ sự di cư rộng khắp của các loài chim hoang dã – vật chủ tự nhiên – virus có thể lan rộng sang nhiều khu vực và phát triển thành những chủng mới. Được phát hiện lần đầu vào năm 2001, virus HMPV thuộc cùng họ với virus hợp bào hô hấp (RSV). Trong suốt lịch sử, HMPV và các loại virus tương tự đã liên tục tiến hóa để thích nghi với áp lực từ hệ miễn dịch cũng như môi trường sống, tạo ra những thách thức lớn cho ngành y học.

Tốc độ tiến hóa vượt trội

Theo cuốn sách Origin and Evolution of Viruses của Esteban Domingo, virus thuộc nhóm sinh vật có tốc độ tiến hóa nhanh nhất hành tinh. Các gen của chúng tiến hóa một cách độc lập, chịu ảnh hưởng bởi áp lực chọn lọc tự nhiên và những giới hạn tiến hóa riêng biệt.

Điển hình, sự xuất hiện của các chủng virus cúm mới đã gây ra nhiều đại dịch lớn. Năm 1957, chủng H2N2 (cúm châu Á) thay thế H1N1, và đến năm 1968, chủng H3N2 (cúm Hong Kong) xuất hiện. Cả hai đều là kết quả của quá trình tái tổ hợp di truyền giữa virus cúm từ chim và người. Cụ thể, chủng H2N2 đã lấy các gen HA, NA và PB1 từ virus cúm gia cầm, đồng thời giữ lại các gen khác từ chủng H1N1 trước đó.

Không chỉ dừng lại ở đột biến gen, tiến hóa của virus còn liên quan chặt chẽ đến quá trình tái tổ hợp di truyền. Nghiên cứu cúm A đã chỉ ra rằng, sự xuất hiện của H2N2 năm 1957 và H3N2 năm 1968 là minh chứng rõ ràng cho hiện tượng này.

Những đại dịch lịch sử

Năm 1918, đại dịch cúm H1N1 – hay còn gọi là “cúm Tây Ban Nha” – đã gây ra cái chết cho hơn 20 triệu người và ảnh hưởng đến 200 triệu người khác. Phân tích di truyền cho thấy, đây là một chủng H1N1 độc đáo, có nguồn gốc gần với virus cúm lợn, cho thấy khả năng thích nghi và biến đổi gen phức tạp của virus.

Virus RSV, một trong những họ hàng gần của HMPV, cũng nổi bật với tốc độ tiến hóa vượt bậc. Đặc biệt, các protein bề mặt của RSV liên tục thay đổi để vượt qua hàng rào miễn dịch của cơ thể.

Mặc dù không gây đại dịch như H1N1, HMPV vẫn là minh chứng cho khả năng tiến hóa không ngừng của virus trong việc lan truyền và sinh tồn. Phân tích di truyền chỉ ra rằng HMPV có nguồn gốc từ tổ tiên chung với virus hô hấp gia cầm, sau đó trải qua hàng thế kỷ để thích nghi với vật chủ người.

Virus trên chim hoang dã và gia cầm

Tại sao virus thường xuất hiện ở chim và gia cầm?

Các loài chim hoang dã và gia cầm thường là nơi lưu trú lý tưởng cho virus, nhờ đặc điểm sinh học và môi trường sống đặc trưng của chúng. Một ví dụ rõ ràng là virus cúm gia cầm (avian influenza), thường được tìm thấy trong ruột của chim hoang dã mà không gây bệnh. Tuy nhiên, khi lây sang gia cầm như gà, vịt hoặc gà tây, virus có thể trở nên nguy hiểm, gây bệnh nghiêm trọng và lây lan nhanh chóng.

Theo cuốn sách Avian Influenza của Salomon Haugan, virus cúm gia cầm lây qua dịch tiết, nước bọt và phân của chim nhiễm bệnh. Những đợt bùng phát cúm gia cầm tại châu Á và châu Âu trong những năm gần đây đều liên quan đến sự tiếp xúc giữa gia cầm và chim hoang dã nhiễm bệnh. Trường hợp đầu tiên con người nhiễm virus cúm gia cầm H5N1 được ghi nhận vào năm 1997, sau khi tiếp xúc trực tiếp với gia cầm bệnh.

Vai trò của chim hoang dã

Chim hoang dã không chỉ là vật chủ tự nhiên của virus cúm mà còn lưu trữ nhiều loại virus khác, một số có khả năng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe con người. Khả năng di cư trên phạm vi rộng giúp chúng trở thành cầu nối lây lan virus giữa các khu vực.

Theo Washington Post, virus HMPV có nguồn gốc từ loài chim hàng thế kỷ trước và hiện nay thường gây bệnh hô hấp ở trẻ nhỏ. Cuốn sách Infectious Diseases of Wild Birds cũng nhấn mạnh, việc kiểm soát virus trên chim hoang dã là biện pháp quan trọng để bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Vì thế, nhiều quốc gia đã triển khai các biện pháp quản lý chặt chẽ chim hoang dã và gia cầm để ngăn ngừa sự bùng phát của dịch cúm gia cầm.

THÔNG TIN LIÊN HỆ

Số Điện Thoại: 0929 273 888

Zalo: Bác Sĩ Dung 0929 273 888

Fanpage: Dr Thùy Dung  (Bác sĩ Dung)

Website: drthuydung.com

TikTok: Dr Thuỳ Dung

Youtube: Dr Thuỳ Dung